مفاهیم استراتژی در شطرنج

يك نظر رايج در شطرنج آن است كه فرق بازيكن با تجربه و مبتدى در مقدار محاسبه و آينده نگرى است .اين كه يك استاد بزرگ چند حركت را مى تواند محاسبه كند، نكته اى كه بار ها و بارها مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است . قدرت محاسبه دقيق و صحيح حركات قابليتى است كه مورد نياز هر بازيكن سطح بالا و پيشرفته اى است ولى اين تنها تفاوت مهم و اساسى يك بازيكن معمولى نيست.
بسيارى از بازيكنان بر هنر به وجود آوردن تركيبهاى دقيق تسلط دارند ولى بازى آنها به سطح بازى استادان نمى رسد، چون نمى توانند بازى را بر اساس يك نقشه و استراتژى صحيح و آينده نگرانه اداره كنند.
محاسبه يك واريانت مشخص تنها زمانى ممكن و ضرورى است كه برداشتى مشخص و دقيق از پوزيسيون داشته باشيم در اكثر مواقع، طرح كلى و جامع حاكم بر وضعيت، راهنماى بازيكن براى پيدا كردن حركات مورد نياز بازى مى شود.
طرح بازى در يك مرحله مشخص را طرح عمومى يا استراتژى مى نامند. طريقه پايه گذارى و مجموعه اصولى كه ما براى طرح ريزى تعقيب مى كنيم و مشخصات تعيين كننده آن، تعريف ديگرى از استراتژى است.اين اصطلاحات،و كلماتى نظير هدف استراتژيكى يا تاكتيكى وغيره،همان معانى را دارند كه در علوم سياسى و نظامى به كار مى روند.
بعضى ممكن است تصور كنند كه مات كردن شاه حريف هدف استراتژيكى در هر بازى شطرنج است.چنين تصورى در ابتداى پيدايش شطرنج مدرن شايد قابل قبول بوده باشد، ولى در دوران ما كه تكنيكهاى شطرنج به نحو چشمگيرى پيشرفت كرده وايده هى بازى ژرف و پيچيده شده اند، ايجاد يك پياده ضعيف، كسب يك برترى مختصر پوزيسيونى، كنترل يك ستون باز، يا كنترل يك خانه مهم، استقرار يك سوار در يك پايگاه مناسب، يا ايجاد يك پياده رونده، مىتواند به عنوان يك طرح استراتژى كلى در دستور كار بازيكن قرار گيرد.
لازم به توضيح است كه بهترين طرحها و نقشه ها گر به درستى پياده نشوند هيچ ارزش و فايده اى ندارند.همانند شطرنج،اين مسئله در زندگى نيز مصداق دارد.مجموعه وسايل و ابزار و مضمونهايى كه براى تحقق يك طرح استراتژيكى،يا جلوگيرى از انجام نقشه هاى حريف، به كار گرفته مى شود تاكتيك نام دارد.مانورها، تركيبها، قربانيها، حملات دو گانه،اچمزى،كيشهاوحملات بر خاستى و غيره، عناصر و ابزار تاكتيك هستند.

ويژگى پوزيسيون و انتخاب طرح و نقشه

انتخاب طرح و نقشه در هر حالتى بستگى كامل به وضعيت موجود در صفحه شطرنج دارد، و بنابراين بايد كاملا با پوزيسيون مطابقت و هماهنگى داشته باشد.قضاوت صحيح يك وضعيت و درك ويژگيهاى آن شرط لازم براى يافتن طرح استراتژيكى مطلوب است.بنابراين با شناخت حقايق و ويژگيهاى پوزيسيون مى توان طرح و نقشه مطلوب را بر گزيد.طبيعى است كه اين مسائل در يك مقاله قابل توضيح نيستند ولى به طور اجمال مى توان گفت كه ويژگيهاى يك پوزيسيون به واقعيتهاى زير مربوط است:
..- تناسب قوا، تعادل نيروهاى دو طرف، يا برترى يكى از طرفين؛
..- نيروى مستقل هر مهره و نحوه استقرار آن؛
..- كيفيت مستقل هر پياده ؛
..-وضعيت پياده ها و ساختار آنها؛
..- وضعيت شاه هر دو طرف؛
..- هماهنگى سوارها با پياده ها؛
بعضى از عوامل و ويژگيهاى پوزيسيون ممكن است موقتى و زودگذر باشند و برخى ديگر دائمى و پا برجا هستند. يك عامل مهم و دير پا، كيفيت ساختار پياده اى است. پياده ها برخلاف سوارها نمى توانند به آسانى از يك جناح به جناح ديگر انتقال يابند. تغيير وضعيت پياده ها به كندى و تدريجى انجام مى شود، در صورتى كه سوارها با سرعت و مشكل كمترى تغيير مكان مىدهند.
نتيجتاً، اين پياده ها هستند كه برخلاف ارزش كمترشان، عامل تعيين كننده وضعيت هستند.از عوامل هميشگى و تعيين كننده ديگر در پوزيسيون، يكى برترى كمى و ديگرى وضعيت استقرار شاه طرفين در بسيارى از موارد است
منبع: فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران
/س